Bùi Thị Xuân

Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

( - Nhâm Tuất 1802)

Nữ kiệt tri�u Tây Sơn, vợ danh tướng Trần Quang Diệu, cháu thái sư Bùi �ắc Tuyên, quê làng Xuân Hòa, huyện Bình Khuê, tỉnh Bình �ịnh

Bà là vị anh thư đã cùng chồng hết lòng hết sức giúp nghĩa quân Tây Sơn chống nhau với quân Nguyễn ánh hơn 10 năm, chiến đấu cực kỳ dũng cảm

Tháng giêng năm Nhâm Tuất 1802 bà chỉ huy 500 quân thuộc hạ góp mặt trong trận đánh Lũy Trấn Ninh , dưới quy�n vị Thống lãnh chư quân là Nguyễn Quang Thùy, và vị Tư lệnh cánh quân tiên phong là Nguyễn Văn Kiên

Trong trận này bà tấn công địch quyết liệt, khiến quân Nguyễn ánh hết sức khiếp sợ

Sang tháng 3, sau mấy phen cùng chồng lo chiêu quân để toan gầy dựng lại nghiệp Tây Sơn đã nghiêng đổ, hai vợ chồng đ�u bị bắt tại huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, rồi bị đem hành hình

V� cái chế của bà, theo Thiên Nam nhân vật chí và hầu hết các tư liệu khác đ�u dựa vào đấy mà cho bà bị lăng trì, đốt cháy cả thi hài. Lại có thuyết, theo tư liệu của giáo sĩ De La Bissachère, bà và ngư�i con gái bị hành hình bằng cách voi tung xé xác, và bà đã t� ra can đảm phi thư�ng trước sự trả thù tàn bạo và vô nhân đạo ấy của Nguyễn ánh

Hiện nay, dãy gò Xuân Hòa là nơi bà tập luyện đàn voi chiến, mặc dù đã bị phá vỡ thành ruộng, song vẫn còn di tích

Công luận bình phẩm, hầu hết đ�u khen ngợi oai danh và tiết tháo của bà

Ngư�i đ�i sau có vịnh thơ:

Vận nước đang xoay chuyển

Quần thoa cũng vẫy vùng

Li�u thân lo cứu chúa

Công trận quyết thay chồng

Khảng khái khi lâm nạn!

Kiên trinh lúc khốn cùng

Ngàn thu gương nữ liệt

Gương sáng hãy soi chung